Mijn superspaarder geeft niks uit, financiele opvoeding geslaagd?

Ze bestaan echt: jongeren die geen cent te veel uitgeven, altijd sparen en hun geld netjes op een spaarrekening zetten. Geen impulsaankopen, geen gezeur om merkkleding en geen lege rekening aan het eind van de maand. Als ouder ben je misschien geneigd te denken: missie geslaagd. Maar volgens geldpsycholoog Hanneke van Onna, gespecialiseerd in geldgedrag onder jongeren en volwassenen, is dat nog maar de vraag.

Wat zit eronder?

‘Een superspaarder lijkt het goed voor elkaar te hebben,’ zegt Van Onna. ‘Maar achter dit gedrag kunnen negatieve gevoelens zitten. Sommige jongeren sparen niet omdat ze slim met geld willen omgaan, maar omdat het uitgeven van geld voor hen onveilig voelt.' Van Onna begeleidde een jonge vrouw die jarenlang niets aan zichzelf uitgaf.

Geld als houvast

Dat gedrag komt ergens vandaan. In haar praktijk ziet Van Onna dat dit vaak te maken heeft met gevoelens van angst of onveiligheid. ‘Sommige mensen voelen zich veilig als ze een buffer hebben van 10.000 euro. Anderen pas bij een half miljoen. Deze jonge vrouw groeide op met een moeder die financieel aan de grens leefde, en maakte van dichtbij mee dat geld een bron van ruzie was na een scheiding. Dan ontstaat al vroeg het idee: dat gaat mij nooit gebeuren. En dus wordt sparen een manier om controle te houden.’

In hetzelfde gezin liet haar broer juist het tegenovergestelde gedrag zien: hij gaf geld makkelijk uit, vooral aan anderen. ‘Als zijn vrienden geen geld hadden voor McDonald’s, betaalde hij voor iedereen. Zonder iets terug te vragen. Ook dat is een copingmechanisme: geld laten rollen om erbij te horen of om voor anderen te zorgen. Hij had gezien wat geldgebrek met mensen doet en wilde dat voorkomen.’

Een gezonde relatie met geld

Volgens Van Onna is sparen in onze samenleving een soort deugd geworden. ‘We zijn een calvinistisch volk. We waarderen het enorm als iemand zuinig is. Maar daarmee zetten we uitgeven al snel weg als een zwakte. Terwijl het juist goed is om kinderen ook te leren dat geld er is om te gebruiken. Niet om het over de balk te gooien, maar wel om te leven, te delen en te genieten.’

Valkuilen van een superspaarder

Een kind dat te veel vasthoudt aan geld kan daar in het dagelijks leven last van krijgen. Van Onna: ‘Het zijn vaak jongeren die zich ongemakkelijk voelen bij etentjes of groepsuitgaven. Ze mopperen op een cocktail van de ander terwijl ze zelf bier drinken, willen liever niet meebetalen aan iets wat ze zelf niet gebruiken, of maken zich snel uit de voeten als er een rondje wordt gegeven. Dat is geen gierigheid, daar zit een diepere angst onder: die voor verlies of controleverlies.’

In landen als Spanje wordt geld veel meer gezien als een manier om te delen met anderen. Sparen wordt daar niet verheerlijkt, zoals in Nederland. ‘Je wil uiteindelijk dat je kind een gezonde relatie met geld ontwikkelt, waarin ruimte is voor geven én ontvangen,’ zegt Hanneke van Onna.

Wat kun je als ouder doen?

Een superspaarder heeft daar soms hulp bij nodig. En dat begint met erkenning. ‘Prijs je kind voor zijn verantwoordelijkheidsgevoel,’ zegt Van Onna. ‘Maar help ook de angst te verzachten. Laat zien dat geld uitgeven niet per definitie verkeerd is. Je kunt bijvoorbeeld samen een lijstje maken van verantwoorde aankopen. Geen games en skins, want daar zit een spaarder niet op te wachten. Denk bijvoorbeeld aan goede sportschoenen, of een abonnement op de bibliotheek. Oefen met een winkelsituatie: hier heb je 10 euro, en daar móet je iets voor jezelf van kopen. Hoe voelt dat?’

Zulke oefeningen kunnen kinderen leren dat geld ook plezier mag brengen. Vermijd uitspraken als ‘Dat is zonde van je geld’ of ‘Zou je dat nou wel doen?’ Daarmee bevestig je juist de angst om te veel uit te geven.

Lessen van een superspaarder

Superspaarders kunnen op hun beurt ook iets leren aan andere jongeren. ‘Ze zijn vaak goed in plannen maken, doelen stellen en discipline opbrengen,’ zegt Van Onna. ‘Ze kunnen laten zien hoe je spaart voor iets groots. Hoe je elke maand iets opzij zet. En hoe goed het voelt als het dan eindelijk lukt. Zo kunnen ook andere pubers leren dat geld niet meteen op hoeft.’