Waarom kunnen jongeren betalen met zoiets als Klarna moeilijk kunnen weerstaan.

Volgens neurowetenschapper Barbara Braams is het niet vreemd dat juist jongeren hier gevoelig voor zijn. ‘Het is bijna een perfecte match met hoe het puberbrein werkt,’ zegt ze. ‘Je kunt nú iets krijgen, en pas later betalen. Dat sluit precies aan op hun neiging om voor een directe beloning te kiezen, zonder goed stil te staan bij de gevolgen op de lange termijn.’

Het brein kiest voor nu

Dit mechanisme heet delay discounting: het onderschatten van toekomstige nadelen ten opzichte van directe voordelen. En dat heeft alles te maken met de hersenontwikkeling. ‘Bij jongeren is de prefrontale cortex – het deel dat helpt bij plannen, vooruitkijken en remmen – nog volop in ontwikkeling,’ legt Braams uit. ‘De verbindingen tussen dit hersengebied en het beloningscentrum zijn nog niet sterk genoeg.

Zolang die verbindingen zich nog ontwikkelen, is weerstand bieden moeilijk. ‘De prefrontale cortex heeft domweg nog niet genoeg grip op het beloningsgebied. Dat maakt het lastig om impulsen te beheersen, ook bij geld.’

Sociale druk en optimisme

Betaalopties als Klarna en Riverty spelen in op die ontwikkelende hersenen. ‘Jongeren overschatten vaak hun financiële situatie,’ zegt Braams. ‘Ze denken: ik heb nu geen honderd euro, maar volgende maand vast wel. Maar als je het nu niet kunt sparen, kun je het straks waarschijnlijk ook niet missen.’

Daar komt groepsdruk bij. ‘Sta je met vrienden in de stad en koopt iedereen iets, dan is de kans groot dat jij ook iets koopt. Vooral als het kan zonder direct te betalen. Sommige winkels bieden BNPL-mogelijkheden gewoon aan bij de kassa.’

Oneerlijke verantwoordelijkheid

Volgens Braams ligt het probleem niet bij jongeren, maar bij het systeem. ‘Wat we nu doen is jongeren volledig verantwoordelijk maken voor een keuze waarvan we wéten dat hun brein er nog niet klaar voor is. We spelen in op hun zwakke plekken, en als het misgaat, zeggen we: eigen schuld. Dat is schadelijk. Maar het is helaas ook het verdienmodel van deze bedrijven.’

Ze is dan ook uitgesproken in haar advies aan de overheid: ‘Trek de minimumleeftijd voor BNPL op naar 25 jaar. En leg meer verantwoordelijkheid bij de bedrijven. Bij een lening via de bank moet eerst worden gekeken of iemand die terug kan betalen. BNPL-bedrijven geven in feite ook leningen, maar doen zo’n check niet. Dat moet anders.’

Eerst leren, dan straffen

Een andere goede maatregel zou kunnen zijn om jongeren tot 25 geen incassokosten te laten betalen. ‘Als ze 100 euro niet terug kunnen betalen, kunnen ze 40 euro extra ook niet ophoesten. Laat ze terugbetalen wat ze hebben geleend: dat is al leerzaam genoeg. Nu worden fouten keihard afgestraft.’

Zelf maakt Braams zich hier ook buiten haar werk hard voor. ‘Onlangs zat ik bij Wijzer in Geldzaken in een panel met onder andere de minister. Daar breng ik dit soort zaken actief onder de aandacht. We moeten jongeren de kans geven om te leren, zonder dat ze meteen in een schuldenval terechtkomen. Want dat heeft gevolgen voor hun hele toekomst: opleiding, werk, relaties. Daar ligt echt een groot maatschappelijk probleem.’