In de winkel vergeet mijn zoon ineens alles wat hij geleerd heeft over geld… hoe dan?!
Je puber snapt best dat geld niet aan bomen groeit. En aan de keukentafel kan hij precies uitleggen wat hij wil sparen, hoeveel hij uitgeeft, en waar hij op wil letten. Maar in de winkel? Dan lijkt hij alles vergeten. Hoe werkt dat in het puberbrein?
We hadden afgesproken dat hij deze maand niks nieuws zou krijgen, zodat we straks in de uitverkoop extra goed kunnen scoren. En dan staan we in de winkel, ziet hij mooie sneakers en vraagt: “Mag ik dit?” Ik dacht: we hadden toch een plan?’
Rinske, moeder van Thomas (14)
Een herkenbare frustratie voor veel ouders. Maar volgens neurowetenschapper Barbara Braams ligt dit soort gedrag niet aan onwil of onbegrip. ‘Jongeren kunnen vaak prima uitleggen wat verstandig is,’ zegt ze. ‘Maar het lukt ze niet altijd om dat gedrag op het juiste moment te laten zien. Dat komt doordat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn.'
Het puberbrein maakt een andere afweging
In het brein van pubers botsen 2 systemen:
Het beloningssysteem: heel actief in deze levensfase
De prefrontale cortex: het deel dat nodig is om gedrag te remmen en vooruit te denken
‘Die cortex ontwikkelt zich pas laat,’ legt Braams uit. ‘Daardoor zijn jongeren gevoeliger voor directe beloning en minder goed in staat om impulsen te remmen.’ Dus als je kind in de winkel staat, met vrienden erbij, schuift het spaardoel vanzelf naar de achtergrond. ‘Op dat moment maken ze onbewust een afweging: wil ik bij de groep horen, of wil ik geld overhouden voor later? En meestal wint dat eerste.’
Waarom geld uitgeven zo lekker voelt
Het beloningssysteem, ook wel de nucleus accumbens genoemd, is bij pubers extra actief. ‘Hun brein reageert sterker op beloningen,’ zegt Braams. ‘Ze ervaren letterlijk meer plezier van “iets kopen” dan volwassenen. Daardoor wordt het ook moeilijker om die aankoop uit te stellen, zelfs als ze eerder iets anders hadden afgesproken.’ Dat heet impulsiviteit: je neemt een beslissing op basis van een emotie of een prikkel van buitenaf, zonder goed stil te staan bij de gevolgen. Mensen die impulsief zijn, geven vaak de voorkeur aan een kleine beloning nu, in plaats van een grotere beloning later. En die voorkeur geldt niet alleen voor pubers.
Dom? Nee, logisch
‘Als je als ouder kijkt naar je puber met je volwassen brein, lijkt het gedrag misschien dom of ondoordacht,’ zegt Braams. ‘Maar vanuit het perspectief van jongeren is het vaak heel logisch. Status, erbij horen, spontaan iets leuks doen: dat zijn dingen die voor hen nu belangrijk zijn. Veel belangrijker dan een abstract spaarbedrag over drie weken.’
Vaak wint de beloning nu
Die neiging tot korte termijn denken herkennen we ook bij onszelf. We willen gezond en slank zijn, en we weten dat we daarvoor beter geen pizza kunnen eten. Maar als die pizza voor je neus staat, wint de verleiding het vaak van het lange termijn doel. ‘De directe beloning van het eten van de pizza weegt zwaarder dan de beloning om later gezond en slank te zijn,’ schrijft Braams in Het riskante brein. ‘Beloningen die op een later tijdstip plaatsvinden, worden op dit moment als minder waardevol beschouwd.’ Dit verschijnsel heet delay discounting: hoe verder een beloning in de toekomst ligt, hoe minder aantrekkelijk die voelt in het hier en nu. Het lekkere gevoel van nu iets krijgen, wint daarom vaak van de beloning op de lange termijn.
Wat helpt?
Hoe kun je als ouder zorgen dat financiële lessen niet alleen blijven hangen aan tafel, maar ook in de winkel? ‘Maak het concreet en dichtbij,’ zegt Braams. ‘Jongeren leren niet van: “Als je nu niks koopt, heb je over een jaar duizend euro”. Ze leren van: “Je hebt nu drie euro over, dat kun je in je spaarpot doen.” Hou het klein, tastbaar en direct voelbaar.’
En: probeer situaties waarin impulsen hoog zijn een beetje te vermijden. ‘Als je weet dat het moeilijk wordt in de winkel met vrienden erbij, probeer dan vooraf afspraken te maken. Of voorkom dat soort momenten tijdelijk. Niet als straf, maar als steun.’
